ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Πριν αρκετά χρόνια, γύρω στο έτος 2002, η συνεχής επαφή μου με τη μουσική του Στρατή Καλογερίδη, που άρχισε πριν από πολλά από τότε χρόνια (1977), μου προκάλεσε την επιθυμία να επισκεφθώ τον τάφο του Στρατή Καλογερίδη στην Καλλιθέα Αττικής.

Για το σκοπό αυτό, ζήτησα τη βοήθεια συγγενούς του.΄Εμεινα άναυδος όταν άκουσα να μου λέγει πως δεν υπάρχει τάφος. Τα οστά του Καλογερίδη, μου εξήγησε, βρίσκονται σε ένα κιβώτιο που φυλάσσεται στο οστεοφυλάκειο του Νεκροταφείου.

Θυμάμαι την έντονη συγκίνηση που ένιωσα εκείνη τη στιγμή και τις εικόνες που πέρασαν αστραπιαία από το νου μου. Εικόνες από τη ζωή της εποχής εκείνης, που ο Καλογερίδης με την ασυναγώνιστη μουσική του και το μεγάλο δοξάρι του, διασκέδασε και ψυχαγώγησε για μισό αιώνα το λαό της Ανατολικής Κρήτης και όχι μόνο, συνεχίζει δε και θα συνεχίσει και στο μέλλον η μουσική του, όπως κι αν παρουσιάζεται, να αποτελεί τη βάση του ρεπερτόριου των οργανοπαιχτών που έχουν αναλάβει επαγγελματικά την ψυχαγωγία του λαού.

Δεν εισέπραξα θετικά την παραπάνω πληροφόρηση.

Σκέφτηκα πως, για τον Καλογερίδη, ταιριάζει περισσότερο η αγκαλιά της γης της ιδιαίτερης πατρίδας του από το οστεοφυλάκειο του Κοιμητήριου.Εκεί που δικαιούται, ανάμεσα στο λαό που αγάπησε και τον αγάπησε, να έχει την αιώνια ανάπαυση και να τιμάται, όπως γίνεται κάθε χρόνο με τις εκδηλώσεις προς τιμήν του από Το Δήμο Σητείας.

Δεν χρειάστηκε πολύ να σκεφτώ, πως μαζί με το πρόγραμμα μελέτης της μουσικής του, τώρα προστέθηκε και η μεταφορά των οστών του στην ιδιαίτερη πατρίδα του.

Χωρίς χρονοτριβή, άρχισα τις πρώτες επαφές μου με τους αρμόδιους του Δήμου Καλλιθέας. Μου είπαν πως χρειάζεται εξουσιοδότηση για την παραλαβή των οστών.

Επικοινώνησα επίσης τηλεφωνικά, με τους αρμόδιους του Δήμου Σητείας, ώστε να έχω την έγκρισή τους για τις προθέσεις και σχεδιασμούς μου.

΄Εστειλα επιστολή στην κόρη του Γεωργία στην Αυστραλία για την εξουσιοδότηση. Απάντηση δεν πήρα. Επακολούθησε και δεύτερη συστημένη αυτή τη φορά. Η επιστολή δεν επιστράφηκε αλλά ούτε απάντηση έλαβα.

Πέρασε πολύς καιρός αναμένοντας από τους αρμόδιους Υπαλλήλους του Δήμου Καλλιθέας να πληροφορηθώ, πως ή ποιος κατέθετε κάθε χρόνο τα χρήματα για τη φύλαξη του κιβωτίου στο οστεοφυλάκειο. Οι Υπάλληλοι αυτοί δήλωναν πλήρη άγνοια.

Το καλοκαίρι του 2003, συναντήθηκα στη Σητεία με το Δήμαρχο. Ανταλλάξαμε απόψεις για το θέμα αυτό και συμφωνήσαμε να στείλω στο Δήμο ό,τι στοιχεία είχα για την αναζήτηση της κόρης του Καλογερίδη.

Χωρίς καθυστέρηση έστειλα στο Δήμο Σητείας με επιστολή μου, ό,τι στοιχεία μου ζήτησε, δηλαδή ταχυδρομική διεύθυνση της Γεωργίας, αριθμό κιβωτίου των οστών, τηλέφωνα και αρμόδιους Υπαλλήλους του Δήμου Καλλιθέας.

Ο χρόνος περνούσε χωρίς αποτέλεσμα.

Το έτος 2004, πάλι στη Σητεία, συναντήθηκα με τον φίλο Μανόλη Μιαουδάκη και του έκαμα γνωστή την από χρόνια προσπάθειά μου και τις μέχρι τότε ενέργειές μου. Ο Μανόλης, που κι αυτός έχει ζεστή σχέση με τη μουσική του Καλογερίδη και είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν για την παρουσίαση της μουσικής του Καλογερίδη από την Τ.V. Σητείας, με άκουσε με προσοχή και ενδιαφέρον. Συμφωνήσαμε να συνεχίσουμε το ψάξιμο της κληρονόμου του Καλογερίδη.

Τον ίδιο χρόνο, ο Μανόλης ανάλαβε και την Αντιδημαρχία στο Δήμο Σητείας και συνεπώς είχε περισσότερη άνεση να κινηθεί και να υλοποιήσει τα σχέδια και τις απόψεις μου, που έγιναν και δικά του.

Τελικά, το καλοκαίρι του έτους 2005, όλως τυχαία, βρήκε ο Μανόλης τον άνθρωπο που τον οδήγησε στην κληρονόμο του Καλογερίδη, την εγγονή του, αφού η κόρη του Γεωργία είχε αποβιώσει.

Ο Μανόλης Μιαουδάκης έδειξε απεριόριστο ενδιαφέρον σε όλη τη διαδικασία, εξουσιοδότησης, μεταφοράς οστών, κατασκευής τάφου με δαπάνη του Δήμου Σητείας και τη διοργάνωση της λαμπρής αλλά και σεμνής τελετής που πραγματοποιήθηκε την 3ην και 4ην Δεκεμβρίου 2005,στις ομιλιές που προηγήθηκαν και την κατάθεση την επομένη των οστών στον ευπρεπή τάφο που φιλοτεχνήθηκε για το μεγάλο της μουσικής μας παράδοσης, Στρατή Καλογερίδη.

Δυστυχώς, λόγω εκτάκτου κωλύματός μου, δεν μπόρεσα να ανταποκριθώ στην πρόσκληση του Δήμου Σητείας, να παραστώ στην τελετή αυτή που υπήρξε διακαής πόθος και όνειρο ετών.

΄Εστειλα όμως την ομιλίαν μου χειρόγραφη, που διαβάστηκε κατά την τελετή και την οποία παραθέτω στη συνέχεια.



Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι.



Ζω έστω και από μακριά τις συγκινητικές στιγμές που προκαλεί το γεγονός, πως ο Στρατής Καλογερίδης επιστρέφει στη γη των πατέρων του. Στον ιδιαίτερο χώρο όπου ανέτειλε το λαμπρό αστέρι της ζωής του και της μουσικής ιδιοφυΐας του.

Αυτό το αυτόφωτο αστέρι, έμελλε να φωτίσει παρελθόν και μέλλον, από τον Κορνάρο με τον «Ερωτόκριτο» μέχρι τις μέρες μας, που το βλέπομε να γίνεται όλο και πιο λαμπρό και να προχωρεί στις μελλοντικές γενιές.

Καλώς ήλθες Στρατή Καλογερίδη κοντά μας.

Νοερά βρίσκεσαι ανάμεσά μας, μέσα σ’ αυτήν την κοινωνία που τόσο αγάπησες και σ’ αγάπησε. Το έδειξες τόσο έντονα με τη μουσική σου. Τη μουσική που μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματα τα ανθρώπινα από τα βάθη της ψυχής, όσο τίποτε άλλο.

Πάνω από δέκα χρόνια ονειρευόμουν αυτή τη στιγμή. Την επιθυμία μου να βρεθεί κοντά μας ο Στρατής Καλογερίδης, την είχα μοιραστεί από παλιά με τον αγαπητό φίλο Μανόλη Μιαουδάκη, που τελικά εκείνος συντέλεσε στην υλοποίησή της, υπακούοντας και στα δικά του ιδιαίτερα συναισθήματα.

Μανόλη, σ’ ευχαριστώ όπως αναμφίβολα και ο λαός της Σητείας.

Τώρα έχουν σειρά και τα άλλα τα σπουδαία.

Ο Στρατής Καλογερίδης γεννήθηκε στη Σητεία το έτος 1833.

Γονείς, ο Μανόλης Καλογερίδης από τον Ξυδά Καστελλίου Πεδιάδας Ηρακλείου, εκλεκτό μέλος της κοινωνίας της Σητείας. Διατέλεσε βοηθός Σχολάρχη του Σχολαρχείου Σητείας και μετά την εκεί θητεία του, διορίστηκε Τελώνης Σητείας.

Η μητέρα του ΄Αννα, το γένος Εμμανουήλ Τσαγκαράκη, είχε την καταγωγή από τη Μυρσίνη Σητείας.

Η οικογένεια του Μανόλη Καλογερίδη αποτελείτο, εκτός από το Στρατή και τους νεότερούς του δυο αδελφούς, το Θεόκριτο και τον Βαγγέλη και δυο αδελφές, τη Μαρίκα και τη Γεωργία που εξελίχθηκαν σε επίλεκτα μέλη της κοινωνίας όπου εγκαταστάθηκαν και έζησαν.

Ο Στρατής, από μικρής ηλικίας έδειξε το μουσικό ταλέντο του στο μαντολίνο. Παρόλο που δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία, η μουσική του συνέχεια ήταν στο βιολί. Αναμφίβολα, πρέπει να είχε ασχοληθεί και σαν μαθητής Σχολαρχείου με την παραδοσιακή μουσική της Σητείας και της περιοχής γενικά.

Μετά το Σχολαρχείο, ο πατέρας του τον έστειλε στη Γαλλία για σπουδές. Εκεί εγκαταστάθηκε στην Τουλώνα, στο σπίτι της θείας του Κατερίνας, αδελφή της μητέρας του.

Στη Γαλλία, εκτός από τις σπουδές στη φωτογραφική τέχνη, πραγματοποίησε και σπουδές θεωρητικές στη μουσική, με βασικό όργανο το βιολί.

Δυστυχώς, λόγω αιφνίδιου θανάτου του πατέρα του, αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Σητεία, σαν μεγαλύτερος αδελφός και προστάτης, ύστερα από παραμονή του στη Γαλλία ικανού για το σκοπό που πήγε χρόνου.

Στη Σητεία ο Καλογερίδης, εκτός των άλλων ασχολιών του, προσηλώθηκε και στη μουσική την παραδοσιακή και μάλιστα με μεγάλο ζήλο.

Περιόδευσε χωριά της Σητείας αλλά και του Μεραμπέλλου και μελέτησε τη μουσική από τα βιολιά, τις λύρες και τα άλλα παραδοσιακά όργανα των λαϊκών καλλιτεχνών.

Τα πρώτα μουσικά ακούσματά του, ο Καλογερίδης τα είχε από το Φοραδάρη – Κωστή Χατζαντωνάκη από τη Ζήρο και τους μετέπειτα.

Μετά την οριστική εγκατάστασή του στην πόλη του Ηρακλείου, έκανε περιοδείες για τον ίδιο λόγο και στην περιοχή του Νομού Ηρακλείου και ιδιαίτερα στη Μεσσαρά και στα χωριά της επαρχίας Μαλεβιζίου.

΄Εχοντας διακονήσει στη Μουσική Παράδοση από παιδικής ηλικίας με το βιολί, γαλουχημένος με τις κοντυλιές του Στρατή Καλογερίδη, αποφάσισα, μετά την πραγματοποίηση των θεωρητικών σπουδών μου στη μουσική, να αφοσιωθώ αποκλειστικά στη μουσική του τη συνθετική και τη δισκογραφική, από το έτος 1977 και μέχρι σήμερα, δηλαδή 28 συναπτά χρόνια.

Με βάση τις γνώσεις αυτές που απόκτησα πάνω στο μουσικό έργο του Καλογερίδη, σας παραθέτω στοιχεία και πληροφορίες από τη μελέτη συνολικά του έργου του.

Τις μουσικές πληροφορίες που έπαιρνε ακουστικά ο Καλογερίδης από τους λαϊκούς καλλιτέχνες της υπαίθρου και των πόλεων, τις μετέφερε στο βιολί του πρακτικά, διαμόρφωνε το δικό του μουσικό κομμάτι για κάθε

«σκοπό-κοντυλιά», που πάντα έφερε την προσωπική μουσική σφραγίδα του και στη συνέχεια τη σημείωνε μουσικά σε παρτιτούρες πρώτης σύνθεσης. ΄Ετσι διαπιστώσαμε να υπάρχουν σε παρτιτούρες κοντυλιές :

«Σητειακές, Ζηριώτικες, Χανδριανές, Φουρνής, Μυρσίνης, Λάστρου κ.λ.π.». Αυτή είναι η πρώτη περίοδος της μουσικής του δραστηριότητας.

Στη συνέχεια ο Καλογερίδης, δημιουργεί συνθέσεις τεχνικά και μουσικά πιο τέλειες, που στηρίζονται και αναδύονται από τα μουσικά έργα του της πρώτης περιόδου, αλλά με πιο έντονη την προσωπική του σφραγίδα στις συνθέσεις αυτές.

Κατά τη δεύτερη αυτή περίοδο έχομε αλλεπάλληλες συνθέσεις, πιο βελτιωμένες και τελειοποιημένες από τις προηγούμενες. Παράλληλα κάνουν την παρουσία τους και διάφορα άλλα μουσικά κομμάτια ωραιότατα, χαρακτηρισμένα «Μελωδίες».

-Το μουσικό έργο του Καλογερίδη το διακρίνομε,στο Συνθετικό και το Δισκογραφικό.

Το Δισκογραφικό είναι το αποκορύφωμα των μουσικών του εμπνεύσεων και της συνθετικής του ικανότητας. Αυτό είναι που γνωρίζει ο λαός και με αυτό τον ανακήρυξε «Λαϊκό Βάρδο της Κρήτης».

Το έργο αυτό προέρχεται από αντίστοιχα προηγούμενα έργα του καταγραμμένα στις παρτιτούρες, καθώς και με πρωτότυπα δικά του μουσικά κομμάτια-γυρίσματα, που εμπλουτίζουν τα λοιπά υπάρχοντα σε μορφή διασκευής στις κοντυλιές.

Ειδικότερα, το συνολικό μουσικό έργο του Καλογερίδη που είναι καταγραμμένο, περιλαμβάνει:

Το δισκογραφικό μουσικό έργο, που αποτελείται από δέκα (10) μουσικά κομμάτια-κοντυλιές, σε χορευτικό κυρίως ρυθμό και από τέσσερα (4) μουσικά κομμάτια-κοντυλιές σε τραγουδιστικό ρυθμό. Προστίθεται ακόμη και η μελωδία του «Ερωτόκριτου» σε διασκευή.

2. Το συνθετικό έργο σε παρτιτούρες.

Ο κατάλογος του αρχείου του Στρατή Καλογερίδη, περιλαμβάνει 189 καταχωρήσεις ομάδων ή απλών φύλλων παρτιτούρων και αντιπροσωπεύει το σύνολο των έργων του που κατέχει η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, ύστερα από εκχώρηση των έργων αυτών.

Στρατή ! τώρα είσαι κοντά μας. Η παρουσία σου αυτή θα μας εμπνέει περισσότερο. Συ θα μας οδηγείς σε νέους μουσικούς ορίζοντες.

Η Ψυχή σου πάντα ανήσυχη θα τριγυρνά πάνω από τις χορδές κάθε Σητειακού βιολιού.

΄Εφυγες για το μεγάλο ταξίδι σχεδόν με τη γραφίδα σου πάνω στο πεντάγραμμο. Πάνω σ’ αυτό, δεν έγραφες μόνο μουσική αλλά και τις ανησυχίες σου για το μέλλον. ΄Αφησες ίχνη που δείχνουν καθαρά την παροσπάθειά σου να προστατεύσεις τη μουσική που ήταν το βίωμά σου, τη Μουσική της Ανατολικής Κρήτης.

Ανάμεσα στις παρτιτούρες σου που τηρούνται από τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, υπάρχει και μια με ένδειξη: «Σήμα δια την Κρητική Μουσική των Ανατολικών Νομών της Κρήτης». Στην παρτιτούρα αυτή κατέγραψες το σήμα που χρησιμοποιούσε το Εθνικό ΄Ιδρυμα Ραδιοφωνίας την περίοδο ιδίως 1937, 1938….Αυτό αποτελείτο από ένα μικρό απόσπασμα από την κοντυλιά «Νέος πηδηχτός χορός» στη Re maggiore και προηγείτο κάθε εκπομπής που επακολουθούσε με το ανεπανάληπτο βιολί σου και τις μελωδικές, εντυπωσιακές και αισθησιακές κοντυλιές σου.

Εκ των υστέρων, στις 1-3-1960, σημειώνεις και υπογράφεις: «Αντιγραφή του σήματος απαγορεύεται. Το Εθνικό ΄Ιδρυμα Ραδιοφωνίας δύναται να το χρησιμοποιεί ελευθέρως ως προειδοποιητικό της εκπομπής Μουσικής της Ανατολικής Κρήτης».

΄Υστερα από 4 μήνες και 25 μέρες έφυγες από κοντά μας.

Η απαγόρευση αυτή για την προστασία της μουσικής πού πίστεψες, ήταν το «Κύκνειο άσμα σου». Γράφηκε πολλά χρόνια μετά τις τελευταίες σου Ραδιοφωνικές εκπομπές.

Ο Καλογερίδης, από τότε διαισθάνθηκε πως έρχονται δύσκολες μέρες για τη Μουσική της Ανατολικής Κρήτης. Είχε φθάσει η περίοδος που άρχισαν τα βιολιά να σιγούν. Αυτά τα ελεύθερα αηδόνια που απρόσκλητα σκορπούσαν τα κελαηδήματά τους και ψυχαγωγούσαν το λαό.

΄Ηδη είχε αρχίσει η περίοδος του εμπορίου της μουσικής παράδοσης. Η εποχή των αυτοσχεδιασμών και των ανεξέλεγκτων ήχων που δεν αφήνουν ίχνη και δεν καταγράφουν παράδοση.

Κι όμως, η Μουσική της Ανατολικής Κρήτης, βαφτισμένη μέσα στις μουσικές ιδέες του Στρατή Καλογερίδη, άντεξε. Κυριάρχησε σ’ όλη την Κρήτη, έστω πάνω σε διάφορα μουσικά όργανα και όχι στο μητρικό της, το βιολί.

Η διασκευή των γυρισμάτων της πρώτης κοντυλιάς που διατυπώθηκε από τον Καλογερίδη στην Τουλώνα Γαλλίας το έτος 1905, έγινε από πάρα πολλά χρόνια για όλη την Ελλάδα το Μουσικό Σήμα της Κρητικής Παραδοσιακής Μουσικής.

Η προσωπική μου συμβολή στα παραπάνω έργα του Καλογερίδη που αποβλέπει στη διάσωση του δισκογραφικού έργου του και τη διευκόλυνση των βιολιστών με θεωρητικές γνώσεις στην εκτέλεση των έργων αυτών, είναι:

-Η απομνημόνευση με το βιολί ολόκληρου του δισκογραφικού έργου του και η καταγραφή του, όπως έχει, σε παρτιτούρες.

-Η μεταγραφή για βιολί των μουσικών κομματιών που περιλαμβάνει η Συλλογή «Κρητική Μουσική», που εκδόθηκε το 1985 από το Δήμο Ηρακλείου.

Η μεταγραφή έγινε για τη διευκόλυνση των βιολιστών, επειδή τα μουσικά αυτά κομμάτια είναι γραμμένα για πιάνο. Η εργασία αυτή παραδόθηκε στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου για να χειριστεί εκείνη περαιτέρω το θέμα.

Απ’ όσα αναφέρθηκαν, γίνεται φανερό πως το έργο του Καλογερίδη προέρχεται από τα σπλάχνα της Μουσικής Παράδοσης της Ανατολικής Κρήτης.

Κρατεί μέσα του όλα εκείνα τα μουσικά μηνύματα της μουσικής μας παράδοσης, ενώ παράλληλα στηρίζει με τον κορμό του τη λοιπή μουσική παράδοση με την οποία γαλουχήθηκε ο ίδιος.

Αυτός ο μουσικός θησαυρός της παραδοσιακής μουσικής μας με τη μεγάλη ποικιλία των ακουσμάτων, που αποπνέει πολιτισμό και αισθήματα, είναι η προσφορά του Στρατή Καλογερίδη στον ευρύτερο χώρο της ιδιαίτερης πατρίδας του.

΄Ετσι, ο παραδοσιακός αυτός πλούτος από τις δυο μουσικές, των παλαιοτέρων λαϊκών Καλλιτεχνών και του Στρατή Καλογερίδη, σφυχταγκαλιασμένες, προχωρούν προς το μέλλον και φωτίζουν τις νέες γενιές.

Ας ευχηθούμε, οι γενιές αυτές να μη διαψεύσουν τις ελπίδες μας, να περιβάλλουν με αγάπη τη μουσική μας αυτή παράδοση και να προσθέσουν κι αυτές στον κορμό της τα μουσικά μηνύματα της εποχής των για τους επερχόμενους.

Προσδοκούμε και ελπίζομε για τις γενιές αυτές, η μουσική του Στρατή Καλογερίδη να είναι ένας φωτεινός φάρος, που θα τους καθοδηγεί και θα τους φωτίζει στους μουσικούς δρόμους της ιδιαίτερης πατρίδας μας.



Αθήνα 2 Δεκέμβρη 2005

Ηλίας Γ. Οικονομάκης

Κεντρική | Μόνιμα Κείμενα | Προσωρινά Κείμενα | Επίκαιρα | Μουσική Παράδοση | Σητειακές Κοντυλιές | Προσωπικές πληροφορίες