Από τη Μουσική Παράδοση

Της Ανατολικής Κρήτης.

ΗΛΙΑ Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ

Ο ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΒΙΟΛΙΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Δεν σκέφτηκα, ούτε είχα στο πρόγραμμά μου να βάλω στην εφημερίδα ή όπου αλλού άρθρο με αυτόν τον τίτλο.
Βρέθηκα απροετοίμαστος να αντιμετωπίσω μια πληροφορία που μου ήλθε από τον ίντερνετ, τις ιστοσελίδες των Λαογράφων-Ερευνητών και λαϊκών οργανοπαιχτών. Η πληροφορία αυτή με άφησε άναυδο. Δεν πίστευα στα μάτια μου για ό,τι διάβαζα. Σκέφτομαι, σεις που τη διαβάζετε τώρα, μπορείτε να τη συνειδητοποιήσετε; Πολύ αμφιβάλλω.
Βέβαια αναφέρομαι στους αναγνώστες που έχουν σχέση με τη βιολιστική κρητική μουσική παράδοση.
Πληροφορήθηκα λοιπόν πως, γύρω στο έτος 1954-55, ο Σίμων Καράς που ήταν τότε Διευθυντής του μουσικού προγράμματος στο Εθνικό ΄Ιδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.), εισηγήθηκε………
Αλλά προτιμώ να δώσω την είδηση αυτή μέσα από τα αποσπάσματα της Εισήγησης του Γιάννη Τσουχλαράκη, Συγγραφέα-Ερευνητή Λαογραφίας
στην Ημερίδα του Τμήματος Μουσικής-Τεχνολογίας και Ακουστικής του Τ.Ε.Ι Κρήτης-Παράρτημα Ρεθύμνης, που πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο την 5-9-2004.
Σ’ αυτήν την Ημερίδα, ήταν προσκαλεσμένος σαν ομιλητής και ο γράφων. Λόγω όμως έκτακτου κωλύματος, δεν είχα την τύχη να παραστώ. Περιορίστηκα να στείλω έγγραφη την ομιλίαν μου με μια κασέτα από μουσική της Ανατολικής Κρήτης όπου διαβάστηκε και ακούστηκε η μουσική.
Γράφει λοιπόν ο Λαογράφος – Ερευνητής Γιάννης Τσουχλαράκης : «Την αρμονική συνύπαρξη βιολιού και λύρας στην κρητική μουσική, τάραξε ο Σίμων Καράς με την παρέμβασή του στα μέσα της δεκαετίας του 1950.
Ως Διευθυντής του μουσικού προγράμματος της δημοτικής μουσικής στο Εθνικό ΄Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, εισηγήθηκε και τελικά πέτυχε να απαγορευτεί η εκτέλεση της κρητικής μουσικής με το βιολί, στους Ραδιοφωνικούς Σταθμούς της Ελλάδας, επειδή δεν την θεωρούσε παραδοσιακή. Μετά από μερικά χρόνια, επεκτάθηκε και στην τηλεόραση».
΄Όπως προκύπτει και από σκέψεις και γνώμες σκεπτόμενων ανθρώπων της εποχής εκείνης, η απόφαση αυτή δεν φαίνεται να ήταν μόνο σκέψη του ενός. ΄Ηταν ενορχηστρωμένη από πολλούς ιστορική πράξη που αποτέλεσε ράπισμα στον πολιτισμό μας και στην κρητική μουσική παράδοση.
Σε άλλο σημείο της Εισήγησης Τσουχλαράκη, αναφέρεται:
«…..λυράρηδες από την Κεντρική Κρήτη, ερωτηθέντες σχετικά τότε, απάντησαν πως –δυο όργανα αποτελούν το συγκρότημα το σημερινό, η λύρα και το λαούτο- και ότι- δεν χρησιμοποιούνται άλλα όργανα-.»
Από τις παραπάνω ενέργειες, συνεχίζει ο εισηγητής «δημιουργήθηκε αντιπαλότητα και αρνητικό κλίμα μεταξύ των Κρητών καλλιτεχνών».
Συνεχίζοντας ο Εισηγητής τη σκέψη του γράφει:
«Παρ’όλο που πολύ αργότερα και προς το τέλος του, ο Σίμων Καράς αναγνώρισε στο μαθητή του Νίκο Διονυσόπουλο το λάθος του, αυτό δεν μπορούσε να διορθώσει το κακό που είχε γίνει στην Κρητική Μουσική, αφού για 40 χρόνια δεν ακουγόταν από τα δημόσια μόνο τότε Μαζικά Μέσα ενημέρωσης μουσική από βιολί και επομένως τα αγνοούσε ο λαός». Και καταλήγει πολύ εύστοχα:
«Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να αποφασίζει αν θα υπάρχει και ποιο θα είναι το αντιπροσωπευτικό όργανο ενός τόπου και τεχνιέντως να το επιβάλει, διότι έτσι χάνεται ο πλούτος της μουσικοχορευτικής μας κληρονομιάς και η δυνατότητα της γνήσιας αντιπροσώπευσης όλων των επί μέρους περιοχών της Κρήτης».
Ιστοσελίδα: www.tsouchlarakis.com / Εισηγήσεις-Ομιλίες.
Στην Ιστοσελίδα: Ρεμπέτικο Φόρουμ- Παραδοσιακά μουσικά όργανα-Το βιολί στην παραδοσιακή κρητική μουσική, αναφέρεται το ίδιο θέμα με παρουσίαση της Εισήγησης του Γιάννη Τσουχλαράκη.
Στην Ιστοσελίδα ΜΗΝΥΜΑ –Χανιώτικο μηνιαίο έντυπο κοινωνικού και πολιτιστικού προβληματισμού, παρουσιάζεται συνέντευξη μεταξύ Δημήτρη Χαραλαμπάκη και Στέλιου Λαϊνάκη.
Μεταξύ των άλλων, στη συνέντευξη αυτή αναφέρονται και τα εξής:
«….Ο Σύλλογος Κρητικής Μουσικής Νομού Χανίων –Ο ΧΑΡΧΑΛΗΣ-, ιδρύθηκε κατ΄αρχήν από μεράκι για τη μουσική μας. Πρέπει επίσης όμως να προσθέσω, ότι η ίδρυσή του εξέφρασε και τη μεγάλη ανάγκη να εκφραστούν όλοι εκείνοι οι μουσικοί και φίλοι του βιολιού, που από το 1954 και μετά είχαν παραγκωνιστεί από τα μέσα ενημερώσεως, τις επίσημες εκδηλώσεις, ύστερα από τη γνωστή απαγόρευση του βιολιού...»
Στη συνέχεια, η Ιστοσελίδα ΜΗΝΥΜΑ παρουσιάζει και άλλη συνέντευξη μεταξύ των Δ. Χαραλαμπάκη και του βιολάτορα Κώστα Παπαδάκη-Ναύτη.
Γίνεται πάλι αναφορά για την απαγόρευση του κρητικού βιολιού από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης από το έτος 1955 και διατυπώθηκε η άποψη για τον Σίμωνα Καρά που «είχε το δικαίωμα» να παίρνει τις αποφάσεις αυτές, πως η απόφαση αυτή ήταν αποτέλεσμα εισηγήσεων και κατονομάζει και τα πρόσωπα, που κατά την άποψή του (του Ναύτη) αποτέλεσαν την κλίκα που οδήγησαν τον Καρά σ’ αυτή την απόφαση.
Στη συνέχεια αναφέρεται σε εικονογραφία που υπάρχει στην Ανατολική Κρήτη, του 1260, όπου εικονίζονται πρόσωπα να παίζουν βιολί και λαούτο.
Αυτά υπέπεσαν στην αντίληψή μου από τις ιστοσελίδες που σημείωσα. ΄Οσοι διαθέτουν Υπολογιστή, μπορούν να επικοινωνήσουν μ’ αυτές στο ίντερνετ, για να διαβάσουν ακόμη περισσότερα γύρω από την πράξη αυτή, τον αντίκτυπο και την αντίδραση των προσώπων που αναφέρονται γι’ αυτά τα έργα, καθόλου κολακευτικά για την ιστορία σε βάρος της μουσικής μας παράδοσης και του πολιτισμού μας.
Τώρα ήλθε η δική μου σειρά να σχολιάσω, να αντιδράσω, να εκτονώσω τη λύπη και την απογοήτευσή μου για πράξεις πρόκληση κατά της κοινωνίας και των ιστορικών δεδομένων στη μουσική παράδοση του λαού που πιστεύει και αφιερώνεται στις παραδόσεις του.
Την περίοδο εκείνη, οι επαγγελματικές μου υποχρεώσεις δεν μου επέτρεπαν να παρακολουθώ τα θέματα αυτά. ΄Ετσι είχα πλήρη άγνοια.
Μου κάνει όμως εντύπωση πως, ένα τέτοιο σοβαρό περιστατικό επέζησε 40 χρόνια, χωρίς στη διάρκεια του χρόνου αυτού να υπάρξουν οι πρέπουσες αντιδράσεις, τουλάχιστο για να βρίσκεται το θέμα αυτό στην επιφάνεια και όχι κουκουλωμένο στα αζήτητα.
Δεν μπορώ να δικαιολογήσω, να εξηγήσω, πως για 40 χρόνια δεν υπήρξαν αποτελεσματικές αντιδράσεις από μέρους των :
Τύπου κρητικού.
Πολιτιστικών Κρητικών Συλλόγων με έδρα την Κρήτη και την Αθήνα.
Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κρήτη.
΄Αλλων νόμιμα οργανωμένων κρητικών πολιτιστικών σχημάτων.
Και τέλος και το σπουδαιότερο του Υπουργείου Πολιτισμού.
΄Ολοι είχαν άγνοια του ρόλου και της θέσης του βιολιού στη δημιουργία της κρητικής μουσικής παράδοσης; ΄Όχι βέβαια.
΄Ετσι με την ανοχή ή αδιαφορίαν τουλάχιστον, όλων αυτών που αναφέρθηκαν, συντέλεσαν ώστε ανενόχλητα να συνεχίσει να ευδοκιμεί και να διατηρείται ενεργή μια απόφαση, καταφανώς πλήγμα κατά της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και μάλιστα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.
Παρ’ όλ’ αυτά, θέλω να πιστεύω πως θα υπήρξαν αντιδράσεις, έστω σε κάποιο βαθμό, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Αναφορικά με τα αποτελέσματα όπως αναφέρονται, ανταποκρίνονται στη γενική τους μορφή.
Αν τα δούμε πιο προσεκτικά, θα αντιληφθούμε τα καρφιά, τα κτυπήματα με το μαχαίρι στην καρδιά της βιολιστικής κρητικής παράδοσης.
Ας τα παρατηρήσουμε λοιπόν στις λεπτομέρειές τους.
Για την περιοχή του Νομού Χανίων, σε αφάνεια από το λοιπό κόσμο οι τοπικοί καλλιτέχνες του βιολιού με τους ωραίους σκοπούς στη Κίσσαμο και αλλού μέσα στο Νομό, που δημιουργήθηκαν και μπήκαν στην παράδοση από τις χορδές και τα δοξάρια των Χανιώτικων βιολιών, για να συνεχίσουν νόμιμα (;) οι σκοποί αυτοί να ακούγονται από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης (Ραδιοφωνία και συνέχεια και Τηλεόραση), μόνο από τις λύρες, που δεν είχαν συμμετοχή σ’ αυτές τις δημιουργίες.
Και δεν είναι μόνο αυτό, αλλά και η ανάσχεση της επιθυμίας και της διάθεσης για νέες δημιουργίες κι ακόμη η ιδιαίτερη ψυχολογική κατάσταση που προκλήθηκε στους βιολιστές από την ταπείνωσή τους με τα μέτρα που πάρθηκαν σε βάρος του μουσικού τους οργάνου.
Για την περιοχή της Ανατολικής Κρήτης, τέθηκαν για 40 χρόνια επίσης σε απαγόρευση από τα μέσα ενημέρωσης του λαού οι βιολιστές της και μαζί μ’ αυτούς και ο Στρατής Καλογερίδης στα τελευταία του χρόνια.
Τώρα μπορώ να εξηγήσω την πράξη του Καλογερίδη: Την 1-3-1960, έγραψε πάνω στην παρτιτούρα του που αναφέρετο στο ΣΗΜΑ το μουσικό της Ραδιοφωνίας, δημιούργημά του, που εκπέμπετο πριν την έναρξη της εκπομπής με τον Καλογερίδη και το βιολί του την περίοδο πριν το 1940, ίσως και λίγο μετά από αυτό, «Αντιγραφή του σήματος απαγορεύεται. Το Εθνικό ΄Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, δύναται να το χρησιμοποιεί ελευθέρως ως προειδοποιητικό της εκπομπής της μουσικής της Ανατολικής Κρήτης».
΄Υστερα από 4 μήνες και 25 μέρες, ο Στρατής Καλογερίδης αναχώρησε για το μεγάλο ταξίδι του.
Αγαπητέ Στρατή ! Για πια μουσική της Ανατολικής Κρήτης γράφεις το 1960, όταν ο Καράς, από το 1954 έθεσε φραγμό στο βιολί σου στη ζωντανή μουσική του από τα Μαζικά Μέσα ενημέρωσης αλλά και όλης της δισκογραφίας σου;
Στα τόσα περίφανα βιολία που παρουσίαζαν και ανάπεμπαν την παράδοση που δημιουργήθηκε πάνω σ’ αυτά, για να υπάρξει αυτή η ασυναγώνιστη σε ποικιλία και μελωδικότητα μουσική παράδοση της Ανατολικής Κρήτης;
Αυτό είναι θέμα που παραμένει στην ιστορία της κρητικής μουσικής παράδοσης και ιδιαίτερα της βιολιστικής μουσικής παράδοσης της Ανατολικής Κρήτης, με κύριον εκφραστή το Στρατή Καλογερίδη και τους λοιπούς άξιους δημιουργούς. Αποτελεί τη βασικότερη αιτία που προκάλεσε το μαρασμό των βιολιών της Ανατολικής Κρήτης και των Χανίων γενικά.
Ανέκοψε τις μουσικές δημιουργίες τις παραδοσιακές και συντέλεσε στην αφάνιση του βιολιού και την πρόκληση αμφιβολίας για την ταυτότητα της μουσικής παράδοσης στους χώρους της Κρήτης που το βιολί δημιούργησε και δοξάστηκε στα χέρια ικανών, άξιων και εμπνευσμένων καλλιτεχνών.
Η πράξη αυτή πρέπει να διατηρηθεί στις μνήμες, γιατί μπορεί σήμερα η απαγόρευση αυτή να καταργήθηκε. Υπάρχει όμως και μεγαλουργεί με άλλο τρόπο και σύστημα.
Είναι γνωστό πως επεδίωξα, ύστερα από μεγάλο αγώνα και κατόρθωσα να παρουσιάσω τη μουσική παράδοση της Ανατολικής Κρήτης από Κρατικό κανάλι της Τηλεόρασης. Να μην αναφέρω λεπτομέρειες. Να πω μόνο πως στην προσπάθεια για αρκετά χρόνια να επιτύχω την παρουσίαση αυτή, συνάντησα απροθυμία και αδιαφορία για τη μουσική που ήθελα να παρουσιάσω. Στην πορεία για το σκοπό αυτό, άκουσα και από κάποιο να μου λέγει: «΄..όπως ξέρεις εγώ παρουσιάζω άλλους και θα παρεξηγηθώ μετά από αυτούς …», αν σε παρουσιάσω εννοείται.
Αλλά ας το δούμε το πράγμα πιο πρακτικά:
Πόσες φορές έχετε δει βιολιά στα διάφορα γενικώς κανάλια της Τηλεόρασης να παίζουν μουσική από την κρητική παράδοση.
Πόσες φορές έχετε δει βιολιά σε επίσημες γιορταστικές εκδηλώσεις στην Κρήτη, αλλά και στην Αθήνα σε παρόμοιες εμφανίσεις της Κρητικής παραδοσιακής μουσικής;
Πόσα βιολιά είδατε την περίοδο της κυκλοφορίας της δάδας στα διάφορα μέρη της Κρήτης για τους Ολυμπιακούς αγώνες;
Πριν αρκετά χρόνια αναγκάστηκα να στείλω επιστολή στον Πρόεδρο της Α.Ε Ελληνικής Ραδιοφωνίας-Τηλεόρασης, γιατί κατά την παρουσίαση κυβερνητικών έργων και μέτρων στα διάφορα μέρη πάνω στην Κρήτη, χρησιμοποιούσαν παραδοσιακή μουσική και μουσικό όργανο, όχι του τόπου όπου η αναφορά και οι εικόνες αλλά ξένη προς την τοπική παράδοση και ως προς την μουσική και ως προς το μουσικό όργανο.
Δηλαδή τη λύρα με ανάλογη μουσική, στην καρδιά της Σητείας.
Για να δούμε το θέμα με πιο καθαρό μάτι, πρέπει να δεχθούμε πως είναι αξιοπρόσεχτη η άποψη του Κωστή Παπαδάκη-Ναύτη, καθώς επίσης και η ανακρίβεια των λαράρηδων της Κεντρικής Κρήτης, αλλά και αυτή που αναφέρεται στη συνέχεια.
Ο Σίμων Καράς, προσωπική άποψη, υπήρξε απλώς το μέσον με το οποίον έγινε κατορθωτό να υλοποιηθεί σχέδιο, καλά καταρτισμένο με προοπτική. Δηλαδή να σβήσει από τα Μ.Μ.Ε, η φωνή του κρητικού βιολιού από την Κρήτη και από όλη την Ελλάδα, γιατί δεν ήταν συναγωνίσιμη. Η φωνή που δεν άφηνε ασυγκίνητη καμιά κρητική καρδιά, τα αηδόνια της νύχτας,
Η μουσική με τις άπειρες παραλλαγές και τη μεγάλη ποικιλία, με τις μελωδίες και τα απαράμιλλα ακούσματα.
Είναι η αλήθεια, πως κοντά και δίπλα στο βιολί και την παραδοσιακή μουσική του, δεν μπορούσε να σταθεί κάτι άλλο. Χαλούσε σχέδια, χαλούσε συμφέροντα. Το βιολί λοιπόν έπρεπε να φύγει …..και έφυγε.
Θα τελειώσω το όχι και τόσο ευχάριστο αυτό «οδοιπορικό», με την άποψη του Εθνομουσικολόγου, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Λάμπρου Λιάβα, που αναφέρεται στην Εισήγηση του Γιάννη Τσουχλαράκη:
« Είναι η εποχή, μετά τον πόλεμο, που το βιολί εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε ολόκληρος αγώνας των λυράρηδων, με βοηθό σ’ αυτή την προσπάθεια τον Σίμωνα Καρά, για να ξανακερδίσει (σ.σ.αποκτήσει) η λύρα τον τίτλο του εθνικού συμβόλου της Κρητικής Μουσικής».
Αυτά ας τα γνωρίζουν απλά οι Κρήτες, που για 40 χρόνια ένιωθαν και συνεχίζουν να νιώθουν την πίκρα να βγαίνει από την καρδιά της κρητικής μουσικής παράδοσης και να τους ποτίζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και σήμερα ακόμη.
Βέβαια, όχι για να διαιωνιστεί η ψυχρότητα και αντιπαλότητα μεταξύ των λαϊκών οργανοπαιχτών και γενικά καλλιτεχνών της παράδοσης, αλλά για να δώσουν χέρι φιλίας και αλληλοεκτίμησης μεταξύ τους.
Πρέπει να κατανοήσουμε, πως η μουσική παράδοση δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εμπορίου και κερδοσκοπικών επιδιώξεων. Η μουσική παράδοση αποτελεί ένα αυτοφυή θεσμό που έχει τις ρίζες του στην καρδιά και την ψυχή του λαού.
Μόνο αν το δούμε έτσι, θα αντιληφθούμε πως ανάμεσα στους καλλιτέχνες γενικά υπάρχει δεσμός που πρέπει να τον απελευθερώσουμε
από τον υλικό παράγοντα που δρα σαν δηλητήριο στις ψυχές τους.
Ας δείξουμε λοιπόν όλοι κατανόηση και σεβασμό. Κατανόηση και σεβασμό ανάμεσα στους καλλιτέχνες όλων των μουσικών οργάνων. Γιατί τα όργανα αυτά, ανεξάρτητα από το σχήμα τους και τον ήχον τους, όλα μιλούν την ίδια γλώσσα με τα ίδια νοήματα που βγαίνουν μέσα από την ψυχή του λάού, του κάθε λαού που έχει την ίδια ιστορία και υπακούει στα ίδια πεπρωμένα.
Αυτό επιβάλλει ο πολιτισμός μας, ανεξάρτητα αν δεν επανορθώνεται το κακό που έγινε για το κρητικό βιολί και τις δημιουργίες του στην παράδοση.
 

Κεντρική | Μόνιμα Κείμενα | Προσωρινά Κείμενα | Επίκαιρα | Μουσική Παράδοση | Σητειακές Κοντυλιές | Προσωπικές πληροφορίες